Nieznajomość prawa szkodzi to paremia prawnicza, którą każdy zna i z którą każdy zgadza się do momentu, w którym ten argument nie zostanie użyty przeciwko niemu.
By uniknąć nieprzyjemnych niespodzianek w przyszłości warto wiedzieć, jaki rodzaj umowy zawieramy jeszcze przed jej podpisaniem. Pozwoli to odkryć przysługujące nam uprawnienia i nałożone na nas obowiązki, które nie zawsze wskazane są w treści samej umowy, a wynikają z przepisów prawa.
O ile zwykle nie ma problemów z określeniem rodzaju umowy, gdy mamy do czynienia z prostym przeniesieniem własności rzeczy (np. sprzedaż, zamiana, darowizna) lub jej powierzeniem innej osobie na pewien czas (przechowanie, najem, dzierżawa), o tyle przy umowach dotyczących szeroko pojętych usług niekiedy może wystąpić trudność w określeniu, czy mamy do czynienia z umową o dzieło, czy też z umową o świadczenie usług, do której odpowiednio stosuje się przepisy o zleceniu.
Umowa o dzieło
Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia[1]. Mamy w jej przypadku dwie strony: pierwsza (Przyjmujący zamówienie) własnym staraniem i umiejętnościami ma osiągnąć określony efekt (Dzieło), a druga (Zamawiający) zobowiązuje się za ten efekt zapłacić (wynagrodzenie).
Umowa zlecenia
Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie[2]. Za dokonanie tej czynności przyjmującemu zlecenie (jeśli inaczej nie postanowiły strony) także należy się wynagrodzenie[3] .
Czym zatem jest ta czynność prawna, którą Przyjmujący zlecenie ma wykonać?
Upraszczając sprawę[4] czynność prawna, którą Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się wykonać, to złożenie oświadczenia woli, które prowadzi do wywołania skutków prawnych dla Dającego zlecenie. Zwykle będzie, to zawarcie w jego imieniu umowy lub złożenie wniosku inicjującego określone postępowanie.
Potoczne rozumienie umowy zlecenia (często nazywane też „umową zlecenie”) różni się znacznie od jej kodeksowej treści. W obrocie codziennym nie będziemy mieć do czynienia z kodeksową umową zlecenia zbyt często (zwykle przy usługach prawnych lub różnych typów pośrednictwa). Nie znaczy to jednak, że możemy o tej części przepisów kodeksu cywilnego zapomnieć, bowiem przepisy o zleceniu stosuje się odpowiednio również do umów o świadczenie usług, w których Przyjmujący zlecenie nie wykonuje czynności prawnej, a czynność faktyczną[5]. Takie umowy są już bardzo częste.
Dzieło, a świadczenie usług – różnice
Przez umowę o dzieło strony dążą do uzyskania określonego „efektu”, którego określenie następuje w umowie zwykle poprzez wskazanie konkretnych parametrów jego wykonania[6]. Efekt ten powinien być możliwy do weryfikacji pod względem zgodności z pierwotnie przyjętymi parametrami[7], a także mieć indywidualny charakter oraz istnieć po wytworzeniu niezależnie od jego twórcy. Przyjmujący zamówienie (zwany potocznie Wykonawcą) odpowiada za rezultat – zgodność efektu z parametrami.
Przy umowie o świadczenie usług nacisk położono nie na „oznaczenie” efektu, ale na „określenie” kategorii czynności (usługi) podlegającej wykonaniu[8]. Przyjmujący zlecenie nie ma obowiązku osiągnąć określony rezultat, a starannie podejmować czynności mające doprowadzić do określonego celu. Sama konieczność jego osiągnięcia nie musi należeć do obowiązków Przyjmującego zlecenie[9]. Inaczej rzecz ujmując, Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się podejmować działania starannie i zgodnie ze swoją wiedzą, ale jego starania nie muszą zakończyć się powodzeniem. Brak osiągnięcia założonego przez strony skutku (rezultatu) nie musi w tym przypadku świadczyć o nienależytym wykonaniu usługi, o ile Przyjmujący zlecenie dołożył staranności, by ją wykonać.
Przykłady
Dla ułatwienia rozróżnienia przytoczmy kilka przykładów dla poszczególnych umów.
Zgodnie z orzecznictwem sądowym umowami o świadczenie usług będą m.in.:
- umowy o nauczenie i wychowanie[10],
- umowy o usługi medyczne i pielęgnacyjne[11],
- umowy o przegląd (np. samochodu),
- umowy o emisję reklam[12],
- doradztwo podatkowe[13],
- zastępstwo procesowe adwokata (radcy prawnego) przed sądem[14],
- usługi księgowe[15].
Z kolei do umów o dzieło zaliczymy, mi.n.:
- wykonanie usług graficznych, a także usług edytorskich[16],
- remont[17],
- wykonanie rzeźby[18],
- wykonanie projektu architektoniczno-budowlanego[19],
- wdrożenie systemu informatycznego[20],
- prowadzenia zindywidualizowanego wykładu[21].
Podsumowanie
Jak widać odróżnienie rodzaju zawartej umowy nie zawsze jest proste, skoro sądy muszą się na ten temat wypowiadać tak często.
Dla dokonania wstępnej weryfikacji należy pamiętać, że umowa o dzieło zawsze zakłada osiągnięcie rezultatu, który ma charakter 1) indywidulany (jest określony) i 2) samoistny (w momencie ukończenia istnieje niezależnie od twórcy), 3) jego osiągnięcie ma być pewne (obiektywnie możliwe do wykonania), 4) nie istnieje w chwili zawarcia umowy, a po wykonaniu 5) jest możliwa jego weryfikacja pod względem zgodności z pierwotnymi parametrami.
Brak któregokolwiek z tych elementów powinien nas skłaniać w kierunku zakwalifikowania danej umowy jako usługi.
Kwalifikacja ta ma z kolei nie tylko znaczenie dla odpowiedzialności Wykonawcy (Przyjmującego zlecenie/zamówienie), ale także na uprawnienia przysługujące stronom na etapie wykonywania umowy oraz po jej wykonaniu. Ta ostatnia kwestia jest z kolei materiałem na kolejny wpis.
Marcin Kapłanowski
Radca prawny
Kapłanowski Krstulović & Wspólnicy
Nota prawna: Wpis na blogu nie stanowi opinii prawnej, a opisuje wyłącznie abstrakcyjne zagadnienie prawne. Każda sprawa jest inna i wymaga indywidualnego spojrzenia i analizy. Dlatego jeśli masz wątpliwości skontaktuj się z radcą prawnym lub adwokatem.
[1] Art. 627 k.c.
[2] Art. 734 § 1 k.c.
[3] Art. 735 k.c.
[4] Dla wnikliwych: czynność prawna, to świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie, które zmierza do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnej.
[5] Art. 750 k.c.
[7] tak np. wyrok SA w Białymstoku z dnia 4.01.2018 r., III AUa 500/17, LEX nr 2471766.
[9] wyrok SA w Poznaniu z dnia 30 września 2010 r., I ACa 572/10, LEX nr 756665,
[10] Wyroki SN z 13.06.2012 r., II UK 308/11, Wyrok SA w Gdańsku z 20.08.2015 r., III AUa 194/15, LEX nr 1794356.
[11] wyrok SN z 7.08.2003 r., IV CKN 393/01,
[12] Wyrok SN z 6.06.2001 r., V CKN 291/00, LEX nr 53120.
[13] Wyrok SA w Szczecinie z 23.04.2015 r., I ACa 994/14, LEX nr 1782055,
[14] wyrok SN z 11.08.2011 r., I CSK 611/10,
[15] Wyrok SA w Warszawie z 16.06.2015 r., III AUa 842/14, LEX nr 1916605.
[16] Wyrok SA w Warszawie z 28.05.2014 r., I ACa 1798/13, LEX nr 1477359.
[17] Wyrok SO w Gdańsku z 13.10.2011 r., III AUa 327/11, LEX nr 1714324.
[18] wyrok SA w Poznaniu z dnia 17 stycznia 1996 r., I ACR 618/95,
[19] wyrok SA w Białymstoku z dnia 18 czerwca 2013 r., I ACa 232/13, LEX nr 1335601,
[20] wyrok SA w Łodzi z dnia 24 października 2012 r., I ACa 745/12, LEX nr 1237065,
[21] wyrok SN z dnia 12 sierpnia 2015 r., I UK 389/14, LEX nr 1816587; wyrok SN z dnia 4 czerwca 2014 r., II UK 561/13, LEX nr 1504566,
תגובות